Ciągłe kłótnie i prowadzenie życia na oddzielny rachunek nie musi od razu prowadzić do rozwodu. Często zdarza się, że pogorszenie relacji pomiędzy małżonkami jest tymczasowe, a ich naprawienie wymaga czasu, zaś ostateczne zakończenie małżeństwa może negatywnie odbić się na losie wspólnych dzieci. Warto się zastanowić nad separacją, która umożliwia uregulowanie spraw majątkowych, ale nie powoduje ustania małżeństwa. Dodatkowo, separację można w każdej chwili zakończyć i powrócić do normalnego życia małżeńskiego.
Separacja może zostać orzeczona przez sąd na żądanie każdego z małżonków, gdy nastąpił pomiędzy nimi zupełny rozkład pożycia. Ma on miejsce, gdy małżeństwo przestaje całkowicie funkcjonować i zostają zerwane wszelkie więzy duchowe, fizyczne i gospodarcze łączące męża i żonę. Taki zupełny rozkład pożycia nie musi być jednocześnie trwały (nieodwracalny), jak w przypadku rozwodu.
Kiedy separacja jest niemożliwa?
Jednakże, nawet jeśli doszło do zupełnego rozkładu pożycia, separacja będzie wykluczona w dwóch przypadkach. Przede wszystkim wtedy, gdy na skutek wydania takiego rozstrzygnięcia miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci. Chodzi tu wyłącznie o dzieci, które nie ukończyły 18 lat. Albo gdy z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, np. zbyt krótki czas, w którym istnieje rozkład pożycia, posiadanie wspólnych pełnoletnich dzieci, które wymagają opieki, albo też jeden z małżonków jest nieuleczalnie chory.
Skutki separacji
Separacja wywołuje skutki podobne do rozwodu w sferze władzy rodzicielskiej, alimentów, wyłączenia od dziedziczenia, wykluczenia domniemania pochodzenia dziecka z małżeństwa, jeżeli zostanie ono urodzone przez matkę pozostającą w separacji. W razie orzeczenia separacji małżonkowie w dalszym ciągu pozostają małżeństwem i nie mają prawa wziąć kolejnego ślubu. Poza tym małżonek pozostający w formalnej separacji wyłączony jest od dziedziczenia ustawowego po współmałżonku. Wyłączeniu ulega więc tutaj zasada, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek.
W odróżnieniu od rozwodu, małżonkowie pozostający w separacji mają obowiązek wspierania się w trudnych sytuacjach, gdy przemawiają za tym względy słuszności. Separacja nie zwalnia ich od wzajemnej pomocy w ciężkiej chorobie, wspólnego rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi czy wsparcia finansowego w przypadku znaczącego pogorszenia się sytuacji materialnej drugiego małżonka np. na skutek utraty pracy. Orzeczenie separacji powoduje, że małżonkowie nie mają względem siebie obowiązku wspólnego pożycia. Nie powoduje ono jednak rozwiązania małżeństwa, a co za tym idzie, w żadnej mierze nie zwalnia z obowiązku dochowania wierności drugiemu małżonkowi.
Pozostający w separacji małżonkowie nie mogą powrócić do swojego poprzedniego nazwiska. Nie stosuje się tutaj właściwej dla rozwodu zasady, zgodnie z którą małżonek rozwiedziony, który w skutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, ma prawo w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.
W orzeczeniu o separacji sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem i wskazuje w jakiej wysokości mają oni obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Może również określić sposób korzystania ze wspólnego mieszkania. W wyjątkowych przypadkach, na żądanie jednego z małżonków może nawet nakazać eksmisję drugiego z małżonków z lokalu. Ważną kwestią jest również to, że z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia separacji, między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa. Później z chwilą zniesienia separacji pomiędzy małżonkami powstaje ponownie wspólność majątkowa. Małżonkowie mają jednak prawo do utrzymania rozdzielności i sąd ma obowiązek orzec o jej utrzymaniu na wspólny wniosek małżonków.
Zaletą separacji jest możliwość jej zakończenia na wspólne żądanie obojga małżonków. Nie wystarczy do tego jednak samo podjęcie wspólnego pożycia. Skutki takiej formalnej separacji trwają do czasu wydania kolejnego orzeczenia przez sąd, tym razem o zniesieniu. Z tą chwilą wszelkie skutki wcześniejszej separacji zostają uchylone. Znosząc separację, sąd podejmuje po raz kolejny decyzję o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem.